Balkanski izum u borbi vazduh-vazduh

Ratovanje na nacionalnom nivou u 21. vijeku zavisi od snaga u vazduhu. Vojske bez vazdušne podrške gube od neprijatelja sa modernim avionima i preciznim oružjem. Vazdušne snage bez kopnenih komponenata mogu pobijediti protiv brojčano nadmoćnijeg neprijatelja, zaustavljajući ofanzivu ili otvarajući put napadu, iako posebno ne mogu zauzeti teritoriju. Prvi svjetski rat (WWI) bio je prvi veliki sukob u kojem se koristila vazdušna snaga i sukob u kojem je napisana osnovna doktrina vazdušne snage. A sve je nastalo zahvaljujući vazduh-vazduh obračunu poručnika Kraljevske srpske vojske Miodraga Tomića i nepoznatog austrougarskog pilota tokom prve savezničke pobjede u Prvom svjetskom ratu u bici na Ceru 15. – 24. avgusta 1914. godine.

Oslonac moderne vazdušne snage je kombinacija ofanzivnog protivnapada (OCA) i odbrambenog protivnapada (DCA). OCA je sposobnost uništavanja neprijateljskih letjelica, bilo obaranjem neprijateljskih aviona ili uništavanjem njihovih aerodroma. DCA je sposobnost vazduhoplovstva da brani vlastiti avion i uzletišta od neprijatelja. Ove dvije sposobnosti su nerazdvojne – beskorisno je obarati neprijateljske avione ako su vam vlastita uzletišta uništena, a vi nemate gdje sletjeti. Koliko god je ovo modernom studentu rata jednostavno, prije Prvog svjetskog rata, ovi pojmovi, pa čak i ovi koncepti nisu postojali. Avioni su se gotovo isključivo koristili za posmatranje, i iako je nekoliko njih bilo opremljeno malim bombama tokom Balkanskih ratova 1912 – 1913, nije se razmišljalo o upotrebi aviona za obaranje drugih aviona. Piloti su bili nenaoružani ili su nosili pištolje da se brane ako padnu iza neprijateljskih linija.

Srž OCA-e i DCA-a je bliska vazdušna borba, iako je u naše moderno doba donekle izmijenjena u manevrisanje u vazdušnim borbama (ACM), s podjednako lošim opisom „taktičke umjetnosti kretanja, okretanja i / ili postavljanja nečijeg borbenog aviona kako bi se postigao položaj s kojeg se može izvršiti napad na drugu letjelicu.” Novi izmijenjeni opis ničim ne mijenja cilj bliske vazdušne borbe a to je obaranje neprijateljskih aviona, ili vođenje borbe iz neposredne blizine, koje uključuje uspon, spuštanje, nagibanje, okretanje i preduzimanje svih mogućih radnji da neprijatelj bude u vašem vidokrugu dok vi ostajete van njegovog. Moderna tehnologija učinila je borbu iz neposredne blizine još intenzivnijom nego tokom ranijih ratova, jer su avioni rutinski izvodili manevre kojim bi lako uništili ranije avione. Ali sve je moralo započeti negdje, a počelo je preko planine Cer u zapadnoj Srbiji, na granici sa današnjom Bosnom i Hercegovinom.

Puristi će kao prvu blisku vazdušnu borbu navesti angažman američkih plaćenika u Meksičkoj revoluciji 30. novembra 1913. godine. Međutim, ovo je diskutabilno jer su piloti, dekan Ivan Lamb i Phillip D. Rader, bili prijatelji i nisu željeli nauditi jedan drugom – ispraznili su pištolje u vazduh i odletjeli natrag u svoje baze. Lamb je kasnije postao majstor ovih borbi, od kojih je najupečatljiviji nastup u Paragvaju 1922. godine, leteći za vladu protiv pobunjeničkih vazdušnih snaga, kojima je zapovijedao njegov italijanski prijatelj. Do kraja tog građanskog rata, Lamb-ovi piloti ostvarili su 48 vazdušnih pobjeda nad pobunjenicima koji su posjedovali samo 6 aviona – besramni rekord uništavanja 800% neprijateljskog vazduhoplovstva nikada nije premašen, prvenstveno zato što je to matematički nemoguće. Rader je postao instruktor i poginuo u nesreći sa studentom 10. juna 1920.

Međutim, prva prava borba dogodila se 15. avgusta 1914. Tomić, srpski pilot, bio je iskusni veteran ranog vazduhoplovstva – iako tadašnji veterani imaju manje letačke obuke od modernog studenta- pilota. Tomić je bio jedan od prvih vojnih pilota u Srbiji, završivši Školu letenja Louisa Bleriota u blizini Pariza 1. oktobra 1912. godine. U decembru 1912. do marta 1913. Tomić je bio uključen u opsadu Skadra, izvodeći izviđačke letove i bacajući bombe na bugarske položaje. Do početka Prvog svjetskog rata, srpska vojska je imala samo 3 aviona, a Tomić je pilotirao jednim od njih.

Bitka na terenu bila je uzbudljiva pobjeda za Srbe i privukla je pažnju i međunarodne dobrovoljce za njihov cilj. Nakon što je austrougarski ultimatum Srbima 23. jula 1914. odbijen, austrougarska vojska je početkom avgusta krenula na Srbiju. Početna invazija je već u startu bila osuđena na propast. Prvo je njome zapovijedao general Oskar Poćorek, nesposobni službenik koji je bio odgovoran za sigurnost nadvojvode Franza Ferdinanda tokom atentata 28. juna 1914. godine. Poćorek je vidio laku pobjedu nad srpskim „svinjarima“. Drugo, načelnik Generalštaba austrougarske vojske bio je Feldmarschall (feldmaršal) Franz Conrad von Hoetzendorf, „veliki strateg“ koji je bio poražen u svim svojim pohodima i doveo austrijsku vojsku blizu uništenja. Uz to, njemačko Vrhovno zapovjedništvo koje je bilo zaduženo za rat čak i u tom ranom trenutku, vidjeli su da glavna prijetnja dolazi od Ruskog carstva, a ne od Srba koji su bili povod za objavu rata. I na kraju, srpska vojska, iako loše opremljena, bila je popunjena dobro motivisanim, prekaljenim veteranima balkanskih ratova koji su se borili na svom terenu. Austro-ugarska prednost u naoružanju i opremi nije bila dovoljna za pobjedu.

Od kraja jula do 11. avgusta 1914. godine, Austrougari su koristili svoju prednost u artiljeriji da bombarduju široke dijelove granice sa Srbijom. Pod okriljem svoje artiljerije postavili su pontonske mostove preko Save i Drine, zamjenjujući mostove koje je srpska vojska uništila. Austrougari su 12. avgusta 1914. prešli obje rijeke i napali u širokom frontu. Borbe su bile teške i zbunjujuće, dok su Austrougari okupirali nekoliko sela Srbi su se povlačili. Ključni događaj bila je planina Cer, koju su Austrougari zauzeli 15. avgusta 1914. godine, ali nisu uspjeli bitno ojačati položaj. Kako je srpska vojska potjerala Austro-Ugare s planine Cer, osmišljeni napad nije uspio i čitav front počeo je propadati. Austro-ugarske snage zadržale su se u nekoliko gradića nekoliko dana, ali su bile prisiljene da se povuku. Gurnuti u rijeku Drinu, mnogi su se utopili. Poslednji Austro-Ugar viđen je u Šapcu sve do bijega preko rijeke Save u noći 23. avgusta 1914. godine, pred srpskom opsadnom artiljerijom.

Broj stradalih bio je visok s obje strane, što je nagovještavalo veliko klanje koje će doći. Austrougari su pretrpjeli oko 40.000 žrtava, od toga 10.000 ubijenih i dodatnih 4.500 zarobljenih. Srbi su izgubili oko polovine tog iznosa, sa 5.000 ubijenih i 15.000 ranjenih. I generali koji su izgubili i koji su pobijedili pretrpjeli su nevjerovatne sudbine. Poćorek je uklonjen iz komande 22. decembra 1914. zbog nesposobnosti. Hoetzendorf će nastaviti osvajati Srbiju u oktobru 1915, ali će biti podređeni član njegovih njemačkih saveznika nakon iscrpljenja vlastite vojske; Hoetzendorf će biti otpušten u martu 1917. nakon smrti cara Franca Josipa. Prestolonasljednik Aleksandar je tokom rata bio prisiljen da napusti Srbiju i ode na Krf, ali  se vratio u kratkotrajnom trijumfu 1918; u Parizu ga je ubio Bugarin Vlado Černozemenski. Ni civili u Srbiji nisu prošli ništa bolje. Do kraja Prvog svjetskog rata ubijeno je 20% srpskog stanovništva.

Sama bliska vazdušna borba bila je jednostavna stvar s dalekosežnim posljedicama. Tomić je bio iznad austrougarske teritorije kada je spazio drugog pilota, koji se vraćao, a zatim šokantno, izvukao pištolj i pucao u Tomića. Tomić je uzvratio udarac. Nijedan pilot nije pogodio, i obojica  su otišla svojim putem. Prvi svjetski rat više nikada neće vidjeti takvu vojnu naivnost, a za nekoliko nedjelja svi vojni avioni, kako srpski, tako i austrougarski, bili bi naoružani mitraljezima i smrtonosnom namjerom. Doktrina naoružanih boraca, koji su se borili u vazduhu, širila bi se cijelim svijetom. OCA / DCA rođeni su tih sedmica i vazdušna borba je zauvijek promijenjena.