Veći staljinist od Staljina

Kada je 11. januara 1946. godine Enver Hodža proglasio Narodnu Republiku Albaniju, niko nije bio sasvim siguran kako se čovjek doveo u takav položaj.

Hodža je bio komunista i borio se kao partizan tokom Drugog svjetskog rata. Do marta 1943. godine, bivši učitelj francuskog jezika formalno je izabran za prvog sekretara Komunističke partije Albanije, ali zasigurno nije rođen u toj ulozi. Iako je njegov stric u svoje vrijeme bio priličan agitator, Hodžin otac bio je muslimanski trgovac.

Zaista, iako je teško doći do službenih zapisa o većini zakulisnih radnji Hodžine Albanije, u istinskom balkanskom stilu postoje glasine o gotovo svemu tome. Jedna od glasina koja je možda vjerovatnija od većine je da su Hodžu na vlast doveli jugoslovenski partizani koji djeluju u Albaniji; Miladin Popović i Dušan Mugoša.

Popović i Mugoša su sigurno poslani u Albaniju sa Kosova kako bi ujedinili tamošnje komunističke grupe – i bili su uspješni. Na fotografijama se vide kako obojica poziraju i s Hodžom.

Da li su Titovi partizani u potpunosti stajali iza postavljanja Hodže ostaje bez dokaza, ali Hodžini kasniji postupci pokazali su čovjeka koji nije osjećao zaduženje prema Jugoslovenima za bilo kakve prošle usluge.

Hodža je naslijedio Albaniju sa sumornim izgledima nakon rata. Malarija je bila rasprostranjena, manje od 30% stanovništva bilo je pismeno, a krvna osveta i zakonik Leke držali su stanovništvo u rigidnom sistemu koji ženama nije pružao mogućnosti. Takođe se protivio jugoslavenskom maršalu Titu, čije je rješenje “Velike Albanije”, koje je uključivalo i Kosovo, bila agitacija da Albanija postane dio jugoslavenske države.

Možda je spor sa Jugoslavijom imao veze sa Hodžinom bliskom ropskom odanošću Josefu Staljinu. Nedugo nakon završetka drugog svjetskog rata kada je razlaz na relaciji Tito-Staljin izazvao ogromna previranja u socijalističkom svijetu, Hodža je pronašao svoju priliku da se nedvosmisleno stane na stranu Staljinovog Sovjetskog Saveza. Njegov izbor omogućio mu je da gaji doživotno neprijateljstvo prema Titu, koristeći svaku priliku koja se pružila da izvrši verbalne udarce ili stvori razna pitanja za jugoslovensku državu.

Iz vanjskopolitičke perspektive, Hodžina odanost Staljinu pokazala se prilično unosnom. Od 1948. do 1960. godine Albanija je od SSSR-a dobila pomoć u iznosu od 200 miliona dolara. Sovjeti su poslali savjetnike i sagradili bazu za podmornice na albanskoj obali. I za Sovjete i za Albance savez se pokazao da drži Titovu Jugoslaviju na oprezu i u skladu s pravilima. Nažalost, zlatni dani sovjetsko-albanske alijanse nisu mogli potrajati, i iako je bilo dramatičnih borbi za vazduh nekoliko godina, kraj saveza bio je unaprijed zaključen Staljinovom smrću 1953. godine.

Zapravo, Staljinova smrt je u Albaniji posmatrana s više kukanja, razdiranja odjeće i škripe zubima nego u samom Sovjetskom Savezu; četrnaestodnevno žalovanje u Albaniji bilo je sveto i duže nego bilo gdje drugdje.

Hodža je bio užasnut Hruščovljevim post-Staljinovim akcijama. Tajni govor ga je šokirao i zaprepastio. Zbližavanje s Jugoslavijom izazvalo je bijes, pogotovo što su Sovjeti podsticali Hodžu da rehabilituje određene albanske političare. Sovjeti su takođe pokušavali provesti planove za integraciju cijelog socijalističkog svijeta, planove koji su tražili od Albanije da odustane od svojih aktivnosti modernizacije i usredotoči se na uzgoj naranči i izvoz sirovina za rudarstvo. Do rasprava između sovjetskog vođe i Hodže dolazilo je često i sa sve većom količinom otrova, iako su ih do 1961. uglavnom skrivali od svijeta.

U jednoj razmjeni, Hruščov je navodno rekao Hodži, “Vi ste baš poput Staljina koji je ubijao ljude!“

Hodža je odgovorio, “Staljin je ubijao izdajnike, i mi ih ubijamo.”

Hodža je ovo vrijeme iskoristio za podizanje prepoznatljivosti kod Kineza, čiji se odnos sa SSSR-om takođe pogoršavao. Kako je sovjetska pomoć Albaniji opadala, Kinezi su počeli pomalo uskakati.

U julu 1960. godine, Albanci su otkrili zavjeru za svrgavanje njihove vlade, a naredne godine odnosi između SSSR-a i Albanije srozali su se još niže. Kulminiralo je govorom koji je Hodža održao 7. novembra 1961. godine, gdje je Hruščova nazivao „revizionistom, antimarksistom i gubitnikom …“ Zatim je Staljina nazvao posljednjim pravim komunističkim vođom Sovjetskog Saveza i naglasio nezavisnost Albanije .

U roku od jedne sedmice sve države Varšavskog pakta prekinule su veze s Albanijom, iako je Albanija bila jedan od osnivača organizacije. Događajući se istovremeno sa kinesko-sovjetskim razlazom, sovjetsko-albanski razdor dobio je mnogo manje međunarodne pažnje, iako je trajao do 1990.

Međutim, vanjska politika nije bila jedini fokus Envera Hodže. Unutar svoje male nacije, on je provodio redovne čistke kako bi eliminisao antikomuniste, a kasnije i svaku konkurenciju.

Smatrajući da je religija faktor podjele u multireligijskoj naciji, Hodža je započeo poduzimati korake protiv nje 1945. godine svojim zakonima o agrarnoj reformi. Zakoni su zemlju sa velikih zemljoposjednika prenijeli na seljake i snažno oslabili Katoličku crkvu. Nakon toga brzo je uslijedila zabrana isusovaca, a potom i franjevaca.

Škole su se fokusirale na podučavanje ateizma i aktivnosti poput donošenja zabranjene hrane u škole i na radna mjesta u svete dane, dok su izrugivanja onih koji su odbijali jesti postala snažno oruđe za razbijanje vjerskih veza. Vjerski utemeljena imena bila su zabranjena, a zamijenjena su imenima koja se smatraju ilirskim. Brade su zabranjene zbog povezanosti s islamom i pravoslavnom crkvom.

Konačno, 6. februara 1967. godine, Hodža je održao govor osuđujući svaku religiju i podstičući stanovništvo u borbi protiv ovog „opijata masa“. Kao rezultat, svih 2.169 crkava i džamija u zemlji bilo je uništeno ili prenamijenjeno, a svi sveštenici proglašeni su odmetnicima.

Usvajanjem sljedećeg ustava 1976. godine, Hodža je Albaniju proglasio prvom ateističkom državom na svijetu, a stav je službeno odražen u novom dokumentu: „Država ne priznaje nikakvu religiju i podržava i razvija ateističku propagandu kako bi ljude angažovala u materijalistički naučni svjetonazor. ” Ili, sažetije od samog Hodže, “Jedina religija Albanije je Albanizam.”

Hodža je napao niske stope pismenosti istom žestinom koju je usmjeravao prema religiji. 1930. godine pismenost u Albaniji bila je samo 10%. Do 1950. dostigla je 70%. Unutar ovog pritiska osnovao je Univerzitet u Tirani 1957.

Takođe se usredotočio na prava žena, izjavivši: “Čitava stranka i država trebaju baciti u vatru i slomiti vrat svima koji se usude pogaziti sveti edikt stranke o odbrani ženskih prava.” Žene, od kojih je samo 4% bilo uključeno u privredu 1938. godine, ohrabrene su da se pridruže partizanima tokom rata kao početak na ljestvici do punog angažmana. Do 1982. godine bilo je aktivno 48% žena. Liri Gega, jedina žena među osnivačima Komunističke partije Albanije, ne samo da bila aktivna albanskoj politici, već se prema njoj ophodilo isto kao i prema bilo kojem muškarcu optuženom da je titoista 1956. – pogubljena je.

Hodža se žestoko držao svojih staljinističkih sklonosti, a njegov kult ličnosti razvijao je poput sovjetskog lidera. Studenti su proučavali kolekcije Hodžinih citata, a dobijao je otmjene nazive poput “Vrhovni drug”. Oni koji su letjeli preblizu visinama njegove moći bili su očišćeni – samo je jedan od osnivača Albanske komunističke partije uspio da umre kod kuće u svom krevetu. Podignuo je gotovo 200.000 betonskih bunkera širom zemlje kako bi se zaštitio od mogućih invazija. Kako bi ljude svoje osiromašene nacije održao u redu, zabranio je sva inostrana putovanja 1968. godine i toliko se služio Sigurimijem (tajna policija) da je 1/3 svih Albanaca bilo saslušano ili odvedeno u radne logore.

Niti je Hodžina predanost trajnoj vezi sa Kinom potrajala. Brzo stupajući u savez s azijskom državom nakon kinesko-sovjetskog razlaza, Albanija je predvodila pokret da Narodna Republika Kina dobije kinesko mjesto u Vijeću sigurnosti pri UN-u 1971. No, Nixonovom posjetom Pekingu, odnos se počeo pogoršavati. Hodža je udario po pismima i govorima, kako je to uobičavao, a Kina je odgovorila upozorivši diktatora da Albanija ne može uvijek ovisiti o kineskoj pomoći. 7. septembra 1977., u vrijeme Titove posjete kineskoj prijestolnici, Hodža je tvrdio da je Kina postala revizionistička država i da je Albanija posljednja istinska marksističko-lenjinistička država na zemlji. 13. jula 1978. Kina je prekinula veze s Albanijom i od tada je mala evropska nacija prepuštena samoj sebi.

Hodža je 1973. pretrpio srčani udar i nikada se nije potpuno oporavio. Kao rezultat toga, počeo se sve više izolovati u odvojenom dijelu Tirane zvanom Blloku, gdje su partijski zvaničnici zabranili sav luksuz u ostatku Albanije. Kako mu se zdravlje pogoršavalo, njegova supruga Nexhmije preuzela je više vladinih odgovornosti. Hodža je ipak imao izvršiti još jednu čistku 1981. Bilo da je Mehmet Shehu počinio samoubistvo kako je službeno objavljeno, ili ga je Hodža lično ubio kako bi razriješio svađu o čemu se i danas priča, čitav incident pokrenut je kada se Shehuov sin zaljubio se u odbojkašicuu koja je slučajno imala antikomunističku rodbinu izvan Albanije. Shehu, koji je do tada bio nasljednik Hodžine moći, službeno je optužen da je bio špijun Sjedinjenih Država, Jugoslavije i Sovjetskog Saveza. Tada je uhapšen čitav njegov klan, a Shehuova supruga je umrla u zatvoru. Iako postoje fotografije Shehuova mrtvog tijela, njegovo stvarno mjesto pokopa otkriveno je tek 19. novembra 2001. godine.

Farsični pokušaj atentata 1982. godine nije doveo nigdje, ali Hodžaino tijelo nije htjelo slušati njegove zahtjeve kao ni albanski narod. 11. aprila 1985., nakon niza srčanih i moždanih udara, Enver Hodža je umro.

Iza sebe je ostavio Albaniju koja je bila treća najsiromašnija zemlja na svijetu, ali nije imala inostrani dug. Bila je to zemlja koja je iznimno napredovala u postizanju pismenosti stanovništva, ali je imala više od 200 000 doušnika u knjigama Sigurimija. Albanija nije imala stranih saveznika, a 64% njene obale proglašeno je vojnom zonom.

Istorija nije bila naklonjena Hodžinom nasljeđu, iako se njegova supruga žestoko borila da zaštiti njegovo ime prije smrti u februaru 2020. Njegovi su kipovi srušeni, njegov paean u obliku piramide u čast Hodžine prošlosti sada je autobuska stanica. Vlada je dva puta izbacila njegove sinove iz smještaja u Albaniji, a sve je prošlo samo šapatom o čovjeku koji je gotovo četrdeset godina vršio potpunu kontrolu nad Albanijom.