Winkelturme Hochbunker u Sarajevu

Rat stvara spomenike i krš; šta je šta često ovisi o tome na kojoj strani linije stojite nakon završetka rata.

Grci i Italijani su vršili prenamjene starih spomenika, tretirajući ih kao krhotine koje su koristili za izgradnju njihovih domova. Mnoge stare vile su izgrađene od ostataka starijih spomenika čija je prvobitna namjena ili zaboravljena ili prerasla u modu.

Prije njih, Osmanlije i Vizantinci u Turskoj su vršili kolosalni projekat prenamjene, pretvarajući spomenike u krhotine i natrag u spomenike. Najpoznatiji istanbulski muzej i najposjećenija turistička atrakcija, Aja Sofija, nekada je bila džamija, a prije toga pravoslavna hrišćanska patrijaršijska katedrala, koja je sagrađena od materijala iz crkve Konstancija sa tog mjesta, a takođe i od stubova iz hrama Artemide u Efesu, jednog od bivših Sedam svjetskih čuda. Sam hram je nekoliko puta obnavljan između bronzanog doba i njegovog uništenja 401. godine, koristeći prenamijenjeni i novi građevinski materijal.

Jedan od najimpresivnijih pokušaja prenamjene u Sarajevu bila je izgradnja kapele Vidovdanskih heroja. To je grobnica u kojoj se nalaze ostaci Gavrila Principa i članova Mlade Bosne koji su ubili nadvojvodu Franza Ferdinanda i započeli Veliki rat, sagrađena 1939. godine. Kapela je napravljena od starih nadgrobnih spomenika sa zapuštenog pravoslavnog groblja koji se nalazio na mjestu današnje zgrade parlamenta. Bila je teško oštećena i korištena kao toalet od strane Bosanskih trupa tokom opsade 1992. – 1995., pokazujući da odjednom nešto može biti i spomenik i krš.

Međutim, ponekad se ratni artefakt nalazi između spomenika i krša. Ili je podložan istorijskom natezanju između pobjednika i poraženih, ili je jednostavno prevelik za otpad. Winkelturme Hochbunker, opština Novo Sarajevo, negdje se uklapa u ovu kategoriju. Smješten je u ulici Put Života, stisnut između poslovne zgrade i niza napuštenih skladišta, preko puta velikog okupljališta. Ima smiješan oblik za bunker – betonska cjevasta zgrada visoka 4 sprata sa stožastim vrhom, izgleda poput cigare ili neobičnog silosa za žitarice. Polovina je prekrivena vinovom lozom, a nalazi se u području punom drveća, pa ga je lako promašiti ako ne znate gdje da tražite. Winkelturme je dizajnirao Leo Winkel 1934. godine, a prodao ga je njemačkoj vojsci 1936. godine. Ovi bunkeri su se koristili za zaštitu radnika u industrijskim i željezničkim područjima; zauzimali su malu količinu zemljišta, a zidovi su im dizajnirani da odbijaju bombe prema dolje, prema debljem dijelu betona. Unutrašnjost bunkera imala je nekoliko spratova i spiralno stubište kroz sredinu; armirano-betonski zidovi dovoljno su debeli da odole konvencionalnom bombardovanju, čak i u slučaju direktnog udara. Unutra su se nalazile električne i ručne pumpe za vazduh, u slučaju da se radnici nađu pod dugotrajnim vazdušnim napadom. Uprkos tome što je tokom Drugog svjetskog rata izgrađeno približno 100 ovakvih bunkera u Njemačkoj i njemačkim okupiranim područjima, samo su 2 uništena. Winkelturme u Sarajevu je u izvrsnom stanju iako je izgrađen negdje između nacističke okupacije Sarajeva 17. aprila 1941. i oslobađanja Sarajeva od strane jugoslavenskih partizana 06. aprila 1945. Winkelturme je preživio i Drugi svjetski rat i opsadu Sarajeva potpuno netaknut. Vi ćete odlučiti da li je spomenik ili detritus.

Winkelturme u Sarajevu je zaključan, jer je vjerojatno proglašen nesigurnim za turizam. Vrata su zavarena kako bi obeshrabrila tinejdžere da samostalno rade na urbanom istraživanju. Ali postoji još jedan nepoznati objekat, otprilike 100 metara od Winkelturmea, na suprotnoj strani istog skladišnog parka. Stršeći izravno iz prljavštine, izgleda kao kupolasti vrh Winkleturmea. Ostali Winkelturme-si u Njemačkoj vode do podzemnih bunkera i vojnih objekata. Jedan Winkelturme koji je stajao u blizini berlinskog zoološkog vrta razmontiran je uz veliki trošak – bilo je potrebno toliko razorne snage da se unište tako da ih je većina ostala, opet, bilo kao detritus ili kao spomenici. Dakle, ostaje pitanje – da li je u Sarajevu postojao drugi Winkelturme, koji je služio kao dodatni bunker za radnike u skladišnom parku i na željezničkoj stanici? Ako je postojao, ko ga je uništio i zašto su ostavili njegovog blizanca? Možda nikad nećemo saznati.