Staljinov najpodobniji učenik

Dana 16. februara 1971. njegovi kremirani ostaci vraćeni su u Budimpeštu i sahranjeni u grobu označenom samo njegovim inicijalima. Ono što nije uključeno u njegov epitaf je “Staljinov najbolji mađarski učenik“, iako je to često s ponosom objavljivao u javnosti. Na kraju je njegova istrajna privrženost staljinizmu zapečatila njegovu sudbinu.

Budući uber-staljinista rođen je 1892. godine pod drugim imenom i u drugoj zemlji. Kao Jevrej u Vojvodini, tada dijelu Mađarske, a sada dijelu Srbije, izvorno je bio Matyas Rosenfeld. Njegov otac Joszef odbacio je religiju i postao je marksistički ateist 1903. godine, promijenivši ime porodice u mađarsko Rakosi. Komunističke sklonosti Matyasa Rakosija nisu došle niotkuda.

Kao student bio je sekretar i aktivan član Galilei Kör-a (Galilejev Krug), anarho-sindikalističkog pokreta posvećenog korištenju sindikata kako bi se stekla kontrola nad proizvodnim sredstvima. Takođe se pridružio Socijaldemokratskoj stranci Mađarske (MSZDP).

A onda je Rakosi udario glavni zgoditak, čak i ako se to u tom trenutku nije činilo. Uhvaćen je na Istočnom frontu dok se borio u austrijskoj vojsci 1915. Poslan u ruski zatvorski logor, Rakosi je uspio pobjeći za vrijeme revolucije i proveo je glavne dane komunističkog preuzimanja u Petrogradu, utapajući  se u nasilje i marksističku teoriju.

To direktno sovjetsko iskustvo Rakosi je preusmjerio na položaj u kratkotrajnoj mađarskoj sovjetskoj republici 1919. godine i zajamčio azil nazad u SSSR-u kada je Republika pala u avgustu iste godine, kao i položaj u Komunističkoj internacionali.

Rakosijeva nadnaravna sposobnost da odabere najekspeditivniji put za svoju budućnost jednom je posrnula – kad se vratio u Mađarsku 1924. hitno je uhapšen i odležao je sljedećih petnaest godina u zatvoru dok nije razmijenjen sa Sovjetskim Savezom za set zastava revolucije iz revolucije 1848. Po dolasku u SSSR, Rakosi je postavljen za vođu KOMINTERN-e.

Njegova ekspeditivna razmjena sa SSSR-om još mu je jednom spasila život; bivši Matyas Rosenfeld nije bio u Mađarskoj kad su Strelasti Krst i nacisti deportovali i ubili 400.000 etničkih mađarskih Jevreja.

Vratio se 30. januara 1945. godine, slijedeći Crvenu armiju, uz blagoslov sovjetskog Politbiroa, da organizuje Mađarsku komunističku partiju. I upravo je u ovom trenutku, imenovan generalnim sekretarom Komunističke partije Sovjetskog Saveza (CPSU), osiguran uspon Rakosija do pune moći.

Iako je Rakosi skakutao na poziciju premijera i sa nje, kao generalni sekretar mađarske Komunističke partije imao je daleko veću moć. Koristeći tehniku ​​koja se naziva “taktikom salame” (uništavajući druge stranke odsijecajući ih poput komadića salame) i žigošući one koji kao fašisti nisu bili kooperativni ili fašističke simpatizere, do 1947. godine vlast se konsolidovala isključivo s komunistima i, preko njih, s Rakosijem. Više nije bilo ni pretvaranja da su višestranačka demokratija, opozicionim strankama je rečeno da ili sarađuju ili da odu u egzil. Potpuno podržana od Sovjetskog Saveza, Mađarska je sada bila Rakosijevo lično vlasništvo.

Inaugurisao je svoju vladavinu započinjanjem čišćenja koja su za rezultat imala više od 2000 pogubljenja, 100.000 zatvaranja i više od 200.000 protjerivanja iz mađarske Komunističke partije. Lično je preuzeo kontrolu nad AVH-om, mađarskom tajnom policijom, usmjeravanjem zvaničnih direktora. Bivši šef KOMINTERN-a, lično je shvatio razdvajanje Tito-Staljin i započeo lov u sovjetskoj sferi utjecaja na one koji su počinili zločin time što su bili “titoisti” uklonivši političkog rivala Laszla Rajka.

„Svako ko napusti ovu zajednicu, ovim korakom samim po sebi, prestao je biti Država narodne demokratije i graditelj socijalizma i neizbježno se vratio u tabor kapitalista i imperijalista. Šestomjesečna istorija izdaje jugoslovenskih vođa pruža spektakularan dokaz za to “, likovao je Rakosi u svom eseju, Neki problemi narodne demokratije.

Traženje titoista u sjeni Rakosiju je dalo svrhu, ali mu je također omogućilo da ignoriše sve dublja ekonomska pitanja koja muče Mađarsku. Česte su bile nestašice, do tada najviša stopa inflacije u svjetskoj istoriji, težak teret ratne odštete, nedostatak robe široke potrošnje, a nadnice su stagnirale na nivou ispod stope inflacije. Ljudi su se počeli ljutiti. Bili su dovoljno ljuti da ih je počeo primjećivati ​​čak i SSSR, inače nesvjestan mađarskih pitanja. Rakosi, beskompromisni staljinista, takođe je padao u nemilost post-Staljinovog Sovjetskog Saveza. U junu 1953. Rakosi je pozvan u Moskvu kako bi dobio stroge upute za popravljanje ekonomskog sistema, a 13. juna 1953. Rakosija je na premijerskom položaju zamijenio Imre Nagy, iako je zadržao predsjedavanje mađarskom komunističkom partijom- stvarnog izvora političke moći.

Predsjedavanje nije bilo dovoljno za Rakosija – on je želio sve. Nagy je morao ići. Uslijedila je kampanja političke sabotaže, a dvije godine kasnije, 9. marta 1955. godine, Nagy je bio označem kao “desničar”, okrivljen za sve mađarske ekonomske probleme i smijenjen s položaja i članstva u Mađarskoj komunističkoj partiji. Sovjetski Politbiro nije se u potpunosti složio s tim postupcima, ali kao što je Kruščov rekao Titu na jednom od njihovih tajnih sastanaka, “moram zadržati Rakosija … jer đe se u Mađarskoj cijela struktura srušiti ako on ode.”

Ni događaji u Mađarskoj se nisu dešavali u vakumu. Pitanja u Poljskoj bila su najizraženija, ali Sovjeti su smatrali da gube tlo na više satelita – pa čak i kod kuće u samoj Rusiji. Rakosi je bio problem, ali on je bio *njihov* problem; i onaj koji nikada ne bi napustio komunizam ili se okrenuo protiv svojih sovjetskih rukovodilaca. Ako išta, bio je previše entuzijastičan – jedna od najvećih zamjerki njegovom vodstvu bila je to što je bio prespor u provođenju politika destalinizacije.

“Pritvorenici se polako puštaju. Za to je kriv Rakosi, jer stvar nije uzeo u svoje ruke. Rakosi aludira na činjenicu da su mu živci popustili. Živci se ne računaju! “ rekao je Hruščov u vezi s Rakosijevim kolebljivim naporom za provedbu glavne politike destalinizacije puštanja političkih zatvorenika.

Članovi mađarske stranke vidjeli su probleme koji se razvijaju između Rakosija i ostatka nacije. Antisemitizam je bio u porastu, ali to je bio jedinstveni antisemitizam koji se više odnosio na mržnju prema samom Rakosiju nego prema znatno smanjenom broju mađarskih Jevreja. Oznake koje su identificirale ovaj rastući antisemitizam bile su da je za vodstvo potreban neko „mađarske nacionalnosti“. Članovi stranke, osjećajući da Politbiro još uvijek vidi Rakosija kao jedinu nadu Mađarske, ali shvatajući da će ga događaji uskoro na ovaj ili onaj način odnijeti, počeli su slati svoje izvještaje Moskvi s izrazima dvosmislenosti. Imre Nagy, još uvijek bolećiv zbog poraza od Rakosija, bio je izuzetak i napisao je: “Od Lenjinove smrti, daljnji razvoj marksističko-lenjinističke metode zamijenjen je drastičnim propisima, denuncijacijama i metodama moći”, napisao je Nagy u jednoj brošuri . U drugom je izravno napao Rakosijeve metode vladavine, „Moć nije prožeta duhom socijalizma i demokrata, već duhom manjinske diktature; bonapartizma. “

Ali ipak, iako su u junu 1956. poslali Mihaila Suslova da istraži situaciju u Budimpešti, Politbiro je i dalje oklijevao ukloniti Rakosija. Suslov je spomenuo da je sve što je Rakosi učinio bilo po nalogu i sa Staljinovim blagoslovom, ali možda je najveći razlog da se održi na vlasti bilo uskraćivanje onoga što bi Amerikancima sigurno bilo propagandni poklon.

“Rakosi nije kriv više nego što smo mi u Moskvi”, rekao je Suslov.

I sam Rakosi je shvatio da je on uzrok trenutnih nemira koji su zahvatili Mađarsku u to vrijeme, ali nije bio siguran kako se s njima suočiti i upravljati. „Ako neke uhapsimo, drugi će praviti probleme; ako i njih uhapsimo, drugi će se pobuniti i tome neće biti kraja”. Pokazalo se da je to proročanska izjava.

Ali, na kraju, Rakosijev nepokajnički antititoizam pokazivao je preveliku prepreku iscjeljujućem odnosu između Sovjeta i Jugoslavije. Ignorisao je odnos koji se razvijao, nastavljajući sa svojom antijugoslovenskom retorikom, i to je bilo problem. Nevoljno, Politbiro se složio da Rakosi mora oići.

I, 17. jula 1956, Matyas Rakosi je uklonjen s vlasti i prisiljen da se vrati u Sovjetski Savez, navodno kako bi dobio neophodnu medicinsku pomoć. Nikada se ne bi vratio živ u Budimpeštu.

Bilo je, međutim, još nekoliko poniženja. 5. novembra 1956, dok je Crvena armija nasilno oduzimala Budimpeštu od revolucionara, Rakosi je trajno uklonjen s vlasti u Mađarskoj. 1962. godine trajno je protjeran iz Mađarske komunističke partije. A 1970. godine, kao odgovor na njegov zahtjev, dobio je dozvolu da se vrati u Mađarsku samo ako preduzme garanciju da se neće baviti političkim aktivnostima. Odbio je.

A onda je brzo umro.

Više o Mađarskoj revoluciji potražite u:

Rusi idite kući!